بازنگری حریم آثار تاریخی چه سرنوشتی برای میراث فرهنگی اصفهان رقم خواهد زد؟

به گزارش ایرنا، موضوع بازنگری حریم آثار و بافت های تاریخی چندی پیش از سوی مسوولان میراث فرهنگی کشور مطرح شد اما از طرفی، برخی از کارشناسان و کوشندگان میراث فرهنگی از جمله در اصفهان نسبت به این طرح انتقاد دارند و از مقام های ارشد کشور از جمله رییس جمهور خواسته اند برای جلوگیری از اجرای آن پا درمیانی کند؛ این فعالان میراث فرهنگی اعتقاد دارند که اجرای چنین طرحی به تخریب و تعرض آثار تاریخی منجر خواهد شد.

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بنا را بر آن گذاشته است که این اقدام را به منظور رسیدگی به مطالبات مردم انجام دهد اما به باور برخی کارشناسان و کوشندگان میراث فرهنگی آنچه پیشتر و تاکنون در روند بازنگری حریم برخی آثار تاریخی اتفاق افتاده، به کوچک شدن آن ها منجر شده است.

کارزاری اخیرا با عنوان «درخواست جلوگیری از تخریب و تعرض به میراث فرهنگی ایران» راه افتاده که در متن آن خطاب به رییس جمهور آمده است: «بی تردید میراث فرهنگی ایران، آیینه تمام نمای نبوغ، خلاقیت، صلح و دوستی مردم این سرزمین است که در ادوار مختلف و در مواجهه با سهمگین ترین حوادث روزگار از یک سو قلب تپنده تمدن ما و از سوی دیگر بیانگر هنرپروری و تاب آوری مردم این مرز و بوم بوده است. شوربختانه در بزنگاه فعلی، این سرمایه بی مانند ایران در معرض دست درازی و تعرض منفعت طلبان و سودجویانی قرار گرفته که نه عِرقی به این خاک و نام پاکش دارند و نه دغدغه ای برای پاسداشت هویت کهن این سرزمین در سر می پرورانند».

نویسندگان این کارزار مدعی شده اند که برخی از این موارد با سکوت متولیان میراث فرهنگی و طبیعی ایران، اتفاق افتاده و تعرض آشکار به بافت های تاریخی شهرهایی مانند شیراز، تهران، اصفهان، گرگان، اردبیل، تبریز، کاشان و باغ 33 هکتاری رامسر مازندران، بافت های تاریخی گیلان و بسیاری دیگر از شهرها و کوچک کردن حریم بافت تاریخی سبزوار و احتمالا گرگان و نیز دستور عجیب واگذاری برخی ابنیه تاریخی اصفهان، از جمله آنهاست.

در این کارزار خطاب به رییس جمهور گفته شده که وضعیت میراث طبیعی ایران نیز غمنامه ای است که شرح آن مفصل بوده و در وضعیت منفعلانه وزارتخانه مربوطه به عرصه تاخت و تاز بلاگرها، زمین خواران و سوداگران منابع طبیعی ایران تبدیل شده است.

در اصفهان نیز بیم کوچک سازی حریم آثار و محوطه های تاریخی در سطح شهر و تعرض به منظر آن ها در صورت عملیاتی شدن طرح مذکور، برخی از باستان شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی را نگران کرده است.

یک باستان شناس در این پیوند به ایرنا گفت: محوطه های تاریخی تپه اشرف اصفهان، کوه صفه و شاه دژ از مناطقی هستند که در بازنگری حریم به سبب امکان کوچک سازی حریم آن ها احساس خطر می شود.

محسن جاوری افزود: مطالعات باستان شناسی در این مناطق هنوز تکمیل نشده است و بازنگری در حریم آن ها با بیم کوچک سازی به دلیل سودای ساخت و ساز، می تواند نگران کننده باشد.

وی تصریح کرد: شاه دژ یک قلعه کوهستانی بر فراز کوه صفه اصفهان است که دارای حریم مصوب شورای عالی ثبت و حریم وزارت میراث فرهنگی بوده و هنوز مطالعات باستانی آن ناقص است.

جاوری ادامه داد: پیشتر ساخت تله کابین و ادامه خط دوم این طرح در کوه صفه و همچنین اصرار سرمایه گذاران برای ساخت هتل در عرصه این قلعه به نگرانی هایی از بابت آسیب به عرصه و شواهد تاریخی این اثر منجر شد.

این باستان شناس گفت: زمانی برخی افراد هر کاری که می خواستند در شهر اصفهان می کردند و مثال بارز این نوع عملکرد، ساخت مجموعه «جهان نما» بود که کارشناسان نظر صریح خود را مبنی بر نداشتن هیچ توجیه و ضرورتی بر ایجاد چنین ساختمانی در مرکز شهر اعلام کردند اما به آن توجهی نشد.

جاوری افزود: این بنا با تخریب «کاروانسرای تحدید» که هنرمندان قلمزن در آن فعالیت می کردند، در ابتدای چهارباغ عباسی و محل «دروازه دولت» اصفهان بنا شد و حالا همگان شاهد هستند که این ساختمان هیچ جایگاهی در شهر ندارد.

وی با تاکید بر اینکه اصلاح و بازنگری حریم هر یک از آثار و محوطه های تاریخی باید توجیه و دلایل کارشناسی داشته باشد، گفت: بازنگری حریم و بافت های تاریخی یک کار کارشناسانه است و موضوعی نیست که عده ای به ویژه برخی سیاستمداران بخواهند در آن دخالت کنند.

وی افزود: اگر کارشناسان اقناع شدند که حریمی نیاز به بازنگری و اصلاح دارد، این کار می تواند انجام شود اما این باید به شرط بکارگیری کارشناسان صاحبنظر صورت گیرد.

جاوری گفت: اگر برای بازنگری در حریم هریک از بناها و محوطه های تاریخی کاری به صورت دستوری و به اجبار صورت بگیرد، تبعات خاص خود را به همراه دارد و نمی تواند راه به جایی ببرد.

وی با بیان اینکه کارشناسی در بازنگری حریم باید با در نظر گرفتن همه شرایط موجود باشد، اظهار داشت: باید از کارشناسان صاحب نظر در مباحث تاریخی و اجتماعی نظرخواهی شود و در صورت لزوم مشروط به اینکه رای جمیع کارشناسان بر تغییر بازنگری باشد، در این زمینه اقدام کرد.

یک باستان شناس نیز در این زمینه به ایرنا گفت: با عملیاتی شدن چنین طرحی که یقین می دانم منجر به کوچک سازی حریم آثار تاریخی خواهد شد، بعید نیست که ساختمان های چند طبقه اطراف میدان نقش جهان در حریم این اثر جهانی بنا شوند، با این وصف میدان که گل سرسبد آثار تاریخی اصفهان است چه وضعیتی پیدا خواهد کرد، منظر آن مخدوش می شود و از بین می رود.

علیرضا جعفری زند با تاکید بر اینکه دیدگاه مثبتی نسبت به طرح بازنگری آثار و محوطه های تاریخی ندارد، افزود: اتفاقی که در ماجرای مجموعه جهان نما برای اصفهان افتاد برای همین مساله حریم بود؛ گویا عده ای، تجربه جهان نما را فراموش کرده اند که میدان نقش جهان را تا مرز خروج از فهرست آثار تاریخی جهان پیش بُرد.

جعفری زند گفت: تپه باستانی اشرف اصفهان تا شعاع 500 متری آثار نهفته دارد، طبیعی است که اگر حریم این محوطه تاریخی بازنگری و کوچک شود، بخش هایی از این تپه که تاریخ نهفته اصفهان را در سینه دارد، از دست می رود کما اینکه هم اکنون نیز آپارتمان هایی که در ضلع شمال غربی آن ساخته شده، به گونه ای تخلف است.

وی اظهار داشت: چند سال پیش تله کابین برای قلعه شاه دژ اصفهان تهدید جدی شد، روی عرصه آن ایستگاه ساختند که البته ما از طریق قانون، مانع ادامه این کار شدیم، اگر با تغییر حریم قلعه در قسمت هایی که آثار و شواهد تاریخی وجود دارد ایستگاه تله کابین یا ساختمانی برای هتل ایجاد کنند، قطعا نگران کننده بوده چراکه مطالعات این محوطه باستانی هنوز بطور کامل انجام نشده است.

وی اضافه کرد: بیشتر از قلعه شاه دژ که بر فراز کوه صفه واقع شده، نگران آثار تاریخی سطح شهر هستیم که یکی دو تا هم نیستند چراکه اصفهان موزه ای بزرگ از بناها و آثار تاریخی است.

این باستان شناس گفت: رسانه ها و کوشندگان میراث فرهنگی باید به خاطر داشته باشند که چند سال پیش چگونه اسکلت یک ساختمان در منظر دیداری پل خواجو ایجاد شد و ارتفاع گرفت، شهرداری ناحیه 2 مجوز ساخت چنین ساختمانی را داده بود که به عنوان کارشناس دادگستری در امور ابنیه و آثار تاریخی، آن را به عنوان تخلف در حریم معرفی کردم.

جعفری زند افزود: آنچه ما را نگران کرده ؛ چنین اتفاقاتی است چراکه زیبایی و هویت یک شهر تاریخی مثل اصفهان به دلیل آثار آن است.

وی گفت: آثار تاریخی اصفهان به دلیل پدیدار شدن فرونشست زمین به اندازه کافی در تهدید هستند حالا اگر حریم آن ها را هم با عنوان بازنگری کوچک کنند، دیگر چه چیزی از میراث فرهنگی شهر باقی می ماند.

جعفری زند در رابطه با اینکه مسوولان میراث فرهنگی عنوان کرده اند که بازنگری حریم آثار و محوطه های تاریخی الزاما به معنی کوچک سازی آنها نیست، گفت: اگر این گونه بود چه دلیلی برای انجام بازنگری وجود دارد، معنی بازنگری صد درصد به کوچک سازی می رسد.

این باستان شناس، برآیند بازنگری حریم آثار، بافت و محوطه های تاریخی را لطمه بزرگی به آن ها دانست و تاکید کرد: باید در این زمینه نشستی برگزار شود و از کارشناسان زبده نظرخواهی کنند نه اینکه در آینده ببینیم با برخی کارشناسان صوری جلسه برگزار شده و همانجا برای حریم آثار بریده اند و دوخته اند.

پیگیری خبرنگار ایرنا برای مصاحبه با مسوولان میراث فرهنگی اصفهان درباره چگونگی بازنگری حریم آثار تاریخی و سیاست های اتخاذ شده از سوی وزارتخانه متبوع آنها در این زمینه تا لحظه مخابره گزارش بی نتیجه ماند.